Προδόθηκε από έναν τσιφλικά, πολεμήθηκε από τους Άγγλους που είχαν μόλις αγοράσει την Κύπρο, αλλά πέτυχε να ακυρώσει την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και να εγγράψει ελληνικά δίκαια στο ζωτικότερο χώρο της Βαλκανικής. Ξέσπασε την ίδια μέρα που υπογραφόταν η Συνθήκη.
από τη Wikipedia
Η Επανάσταση του Λιτοχώρου, αν και αποτυχημένη, έγινε το 1878 και επηρέασε τη μετέπειτα ιστορία της Μακεδονίας, οδηγώντας στην ταχύτατη απελευθέρωσή της.
Η κατάσταση στα Βαλκάνια
Στα 1875 πολλές βαλκανικές περιοχές άρχισαν να αναπτύσσουν συντονισμένη δράση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, το Ανατολικό Ζήτημα οδηγήθηκε σε κρίσιμη φάση. Το 1878 υπογράφεται η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, με την οποία δημιουργείται η Μεγάλη Βουλγαρία, θέτοντας σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.
Η επιλογή του τόπου
Στις 19 Φεβρουαρίου 1878 εκδηλώθηκε η εξέγερση στο Λιτόχωρο. Ο συγκεκριμένος τόπος επιλέχθηκε λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης (σύνορα με θάλασσα) που διευκόλυνε τον ανεφοδιασμό και την επικοινωνία με την ημιανεξάρτητη Θεσσαλία. Το σχέδιο για την Επανάσταση φέρεται να εγκρίθηκε από την Κεντρική Επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα, της οποίας Πρόεδρος ήταν ο νομομαθής Παύλος Καλλιγάς, υπό τη μυστική συμπαράσταση του τότε Προξένου της Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνου Βατικιώτη και του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ, μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Οι Τούρκοι όταν έμαθαν από τους Άγγλους για τα σχέδια των Μακεδόνων και ανακάλεσαν τους Θεσσαλονικείς άρχοντες στην Αθήνα.
Ταυτότητα των συμμετεχόντων
Ωστόσο, η εκστρατεία ξεκίνησε και επικεφαλής τέθηκε ο Λοχαγός Κοσμάς Δουμπιώτης. Μαζί του ήταν και οι απόγονοι της ηρωικής οικογένειας των Λαζαίων, Τόλιος και Γιαννάκης Λάζος, ο Γεώργιος Ζαχείλας, ο Τζίμας, ο Αποστολίδης και ο Βλαχάβας, συνολικά πάνω από 500 άνδρες, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στο Λιτόχωρο στις 15 Φεβρουαρίου στην Πλάκα Λιτοχώρου, με δύο καράβια, το «Βυζάντιο» και την «Ύδρα». Στο Μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου μεταφέρθηκαν πολεμοφόδια και 2.500 άνδρες από τις γύρω περιοχές κινήθηκαν στον αγώνα. Μάλιστα, τα όπλα δεν έφταναν για όλους και περίπου 2.000 πολεμιστές περίμεναν νέα όπλα και πολεμοφόδια.
Σχηματισμός Επαναστατικής Κυβέρνησης
Σημαντικό γεγονός για την πορεία της Επανάστασης ήταν ο σχηματισμός από αντιπροσώπους της Επαρχίας του Ολύμπου της προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης, στις 19 Φεβρουαρίου 1878, ημέρα Κυριακή και την ίδια ημέρα που υπογράφηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Μέλη της κυβέρνησης εκείνης ήταν οι: Από το Λιτόχωρο οι Ευάγγελος Κοροβάγκος, ο οποίος έγινε και Πρόεδρος, ο Αθανάσιος Αστερίου, Ιατρός, ο Γιώργος Ζαχαριάδης, ο Γιάννης Νικολάου και ο Γιάννης Βεργίδης, από την Σκοτίνα οι Δημήτριος Σακελλαρίδης, Ιατρός, και Νικόλαος Μήτσιος, από την Ιερά Μονή Πέτρας μέλη υπήρξαν ο ιερομόναχος Νικηφόρος και ο ιερέας Αθανάσιος Γεωργίου.. Αργότερα, μέλος της Κυβέρνησης έγινε και ο Νικόλαος Λούσης, ο επίσκοπος Κίτρους. Η απόφαση συνυπογράφηκε και από 40 αντιπροσώπους από χωριά της Πιερίας, του Καταφυγίου Ολύμπου, του Βελβενδού Κοζάνης και από το Λιβάδι Ολύμπου.
Την επομένη ημέρα (20 Φεβρουαρίου) κηρύχθηκε η Επανάσταση στον Κολινδρό, από τον επίσκοπο Νικόλαο Λούση. Με αρχηγό τον οπλαρχηγό Βαγγέλη Χοστέβα και 300 άνδρες, έγινε με επιτυχία η επίθεση κατά της τουρκικής φρουράς.
Η προκήρυξη των επαναστατών
Η επαναστατική κυβέρνηση του Λιτοχώρου προέβη στην έκδοση προκήρυξης, η οποία απευθυνόταν στις Μεγάλες Δυνάμεις και ειδικότερα στους προξένους της Ρωσίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Αμερικής, οι οποίοι είχαν την έδρα τους στη Θεσσαλονίκη. Σε πρώτη φάση φάνηκε να πετυχαίνει η Επανάσταση, καθώς ο Τούρκος διοικητής της Κατερίνης Ντερβίς Μπαμπά δήλωσε υποταγή, θέτοντας τον όρο να διασφαλιστεί η σωματική ακεραιότητα των Τούρκων της Κατερίνης.
Η αποτυχία της Επανάστασης
Το σχέδιο όμως απέτυχε με προδοσία από τον Ηπειρώτη τσιφλικά Γιάννη Μπίτσιο, ο οποίος ήταν και διερμηνέας στο βρετανικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη και τον ενδιέφερε να μην πάθουν τίποτα τα τσιφλίκια του. Έτσι, ο Μπίτσιος συνεννοήθηκε με τους Τούρκους και σύντομα ανακαταλήφθηκε η Κατερίνη από τον Ασάφ Πασά.
Στη συνέχεια οι Τούρκοι προχώρησαν προς το Κίτρος και την Κατερινόσκαλα. Στις 25 Φεβρουαρίου οι τουρκικές δυνάμεις βάδισαν προς τον Κολινδρό και ο Μητροπολίτης Κίτρους Νικόλαος πυρπόλησε ο ίδιος τη Μητρόπολη για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων τα ιερά κειμήλια. Γυναίκες και παιδιά (περίπου 3.000 άτομα) έφυγαν από τον Κολινδρό και κατέφυγαν στη Μονή Αγίων Πάντων, όπου κινδύνεψε η ζωή τους από έλλειψη τροφής και από τις κακουχίες, θυμίζοντας το δράμα των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι. Για να μην πέσουν στους εχθρούς τους, ακολούθησαν το παράδειγμα των γυναικών στο Ζάλογγο και στην Αραπίτσα, θυσιάζοντας τις ζωές τους. Ο Δουμπιώτης δεν πρόλαβε να βοηθήσει στην άμυνα του Λιτοχώρου, το οποίο ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους, στις 4 Μαρτίου. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν 9 εκκλησίες και 320 σπίτια και σκότωσαν το λαό του χωριού. Η βοήθεια που περίμεναν οι επαναστάτες από το Νότο δεν ήρθε ποτέ και 2.800 όπλα που είχαν σταλεί με το πλοίο «Βυζάντιο» στην Πλάκα Λιτοχώρου έπεσαν στα χέρια των Τούρκων. Όσα από τα γυναικόπαιδα του Λιτοχώρου (είχαν καταφύγει στη Μονή Αγίου Διονυσίου) μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τέθηκαν υπό την προστασία των εκεί προξένων.
Ανακωχή στη Λαμία
Ο επίλογος της Επανάστασης γράφηκε στη Λαμία, με την υπογραφή της ανακωχής στο Σμόκοβο, στις 19 Απριλίου 1878. Εκεί οι επαναστάτες διαπραγματεύτηκαν τους όρους της ειρήνης με τους Άγγλους, οι οποίοι ενήργησαν υπέρ των συμφερόντων τους και στήριξαν τους Οθωμανούς λόγω της παραχώρησης της Κύπρου. Επίσης, δόθηκε αμνηστία στους οπλαρχηγούς, οι οποίοι όμως επέστρεψαν στα ορεινά μέρη του Ολύμπου, για να προετοιμάσουν νέες εξεγέρσεις.
Απολογισμός και θετικά οφέλη
Παρά την αποτυχία της, που συνοδεύτηκε από καταστροφές χωριών και βιαιοπραγίες, η Επανάσταση στο Λιτόχωρο κατάφερε ίσως να ενισχύσει τη διπλωματική θέση της Ελλάδας στο συνέδριο του Βερολίνου. Έτσι, αναθεωρήθηκαν οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και η Βουλγαρία περιορίστηκε στα παλαιά της σύνορα. Ο εθνικός πόθος της Επανάστασης του Ολύμπου πραγματοποιήθηκε με την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το 1912-1913.
Μακεδονική επανάσταση του 1878
Η Επανάσταση των Μακεδόνων το 1878, είχε ως σκοπό την κατάργηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, -σύμφωνα με την οποία το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας θα προσαρτούνταν στη Βουλγαρία- και την ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα. Είχε προηγηθεί ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1878 κατά τον οποίο η Ελλάδα είχε κηρύξει στις 2 Φεβρουαρίου τον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου οι ελληνικές δυνάμεις μετά την προέλαση τους, υποχωρούν στις αρχικές τους θέσεις έπειτα από μεσολάβηση των μεγάλων δυνάμεων και την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου.[1]
Αναφέρεται ότι επαναστατικές εστίες την ίδια χρονιά, εντοπίζονται παράλληλα με τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και την Κρήτη, με αίτημα την ένωση με το Ελληνικό κράτος. Στη Μακεδονία παρατηρήθηκε μεγαλύτερη προθυμία και ζωηρότερος ενθουσιασμός απ’ ότι στην στη Θεσσαλία[2]. Η επανάσταση είχε δύο κύριες εστίες στη Μακεδονία, η μία βρισκόταν στον Όλυμπο, και η άλλη στο Βούρινο.
Χρονικό
Η εξέγερση του Ολύμπου ξεκίνησε στο Λιτόχωρο στις 19 Φεβρουαρίου 1878 με επικεφαλής τον Κοσμά Δουμπιώτη, επεκτάθηκε στις γύρω περιοχές και πνίγηκε στο αίμα από τους Οθωμανούς, με τραγικό επίλογο την καταστροφή του Λιτοχώρου στις 4 Μαρτίου της ίδιας χρονιάς. Στην επανάσταση του Λιτοχώρου που αποτέλεσε τον προπομπό για τις εξεγέρσεις σε όλη τη Μακεδονία συμμετείχαν σώματα από όλες της περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και από την Ανατολική Μακεδονία (κυρίως από το Μελένικο)[2].
Η εξέγερση ξεκίνησε στο όρος Βούρινο με επικεφαλής τον Αναστάσιο Πηχεών. Στις 18 Φεβρουαρίου 1878, εξεγερμένοι από διάφορα μέρη της Δυτικής Μακεδονίας, σχημάτισαν στον οικισμό Μπούρινοςα[›] την «Προσωρινή Κυβέρνησις της εν Μακεδονία επαρχίας Ελιμείας», ζητώντας την κατάργηση της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και την Ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα. Το θέρος του 1878, περίπου 15.000 ένοπλοι κλιμάκωσαν ένα ανταρτοπόλεμο στα ορεινά της Δυτικής Μακεδονίας από την Κοζάνη έως το Μοναστήρι. Οι επαναστάτες της Δυτικής Μακεδονίας δεν είχαν καμία βοήθεια από το Ελληνικό κράτος[3].
Στη Βόρεια Μακεδονία οι εξεγέρσεις έφτασαν μέχρι τα Βελεσσά, όπου δρούσε ο οπλαρχηγός Κατράκος με 50 άνδρες. Μετά την καταστολή της εξέγερσης, πολλοί Βελεσσιώτες αναγκάστηκαν να προσφύγουν στη Θεσσαλονίκη.[4] Η εξέγερση σταμάτησε το χειμώνα του ίδιου έτους λόγω κακών καιρικών συνθηκών και έλλειψης οργάνωσης.
Συνέπειες
Η Μακεδονική επανάσταση του 1878 δεν πέτυχε το σκοπό της. Καταγράφηκε όμως διεθνώς η αντίθεση του Ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας στην προσάρτησή του σε μια Μεγάλη Βουλγαρία, και παράλληλα ενισχύθηκε η διπλωματική θέση της Ελλάδας αλλά και όσων χωρών αντιτίθενται στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Έτσι με μια νέα συνθήκη στο Συνέδριο του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1878, τα Μακεδονικά εδάφη παρέμειναν Οθωμανικά και δεν προσαρτήθηκαν στη Βουλγαρία. Ως αντίδραση στην εξέλιξη αυτή, ο Βουλγάρικος πληθυσμός της Μακεδονίας εξεγέρθηκε με παρόμοιο τρόπο το φθινόπωρο του 1878 στις περιοχές της Κρέσνας και του Ραζλογκ, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
