” Ο Χ Ι”, 77 χρόνια μετά

μικρό αφιέρωμα

με σημαντικά στοιχεία της έρευνας του Σ. Μασταγκά

Ο πανηγυρικός της σημερινής επετείου δικαιωματικά ανήκει στο φίλο της ΕτΟ, Σωτήρη Μασταγκά, φιλίστορα και ιστοριοδίφη. Το κείμενο που ακολουθεί έχει δημοσιευτεί και παλιότερα και περιέχει πληροφορίες και λεπτομέρειες που προσωποποιούν τα γεγονότα του 1940-41 και τα επικεντρώνουν στα όρια του τόπου μας, δηλαδή καταγράφουν την ιστορία των πεσόντων μας. Φέτος, ο ερευνητής διάλεξε να συμπληρώσει την σημαντική έρευνα με στοιχεία που αναδεικνύουν το ανθρώπινο στοιχείο, ακόμη και μέσα στις φλόγες του πολέμου, με τα λόγια των ίδιων των τότε πρωταγωνιστών. Επιστολικά δελτάρια, ημερολόγιο, αφηγήσεις που -αν και γράφτηκαν με τον περιορισμό της πολεμικής λογοκρισίας- είναι απτή Ιστορία, στο μικρότερο και ανθρωπινότερο επίπεδο. Καταγράφουν δηλαδή, την οπτική και τις εμπειρίες της πολυπληθέστερης και πλέον αδικημένης παραμέτρου της ανθρώπινης Ιστορίας, σε όλο της το μήκος: τον άνθρωπο, το άτομο. Τη μονάδα που εκμηδενίζεται ακόμη περισσότερο από το χειρότερο συστατικό της Ιστορίας: τον πόλεμο.

 

ΣΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ 28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940

ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΣ ΔΟΞΑΣ ΣΤΗΝ  ΕΠΟΠΟΙΪΑ ΤΟΥ 1940-1941

Οι αθάνατοι νεκροί του Λιτοχώρου και η ηθική αρματωσιά μας

 

γράφει ο
Σωτήριος Δ. Μασταγκάς

 

Η τιμητική απόθεση δάφνινου στεφάνου στο μνημείο του πάρκου Λιτοχώρου, μας δίνει τη δύναμη να κρατήσουμε σταθερά υψωμένη τη δόξα των νεκρών μας αφ’ ενός και αφ’ ετέρου να αναβαπτιστούμε στο ένδοξο παρελθόν μας. Στους ήρωες του έπους του ’40 αξίζει κάθε τιμή και έπαινος γιατί πολέμησαν με πενιχρά σχεδόν μέσα εναντίον πάνοπλων και νίκησαν, γιατί με την προσφορά και τη θυσία τους φανέρωσαν τόλμη και ανδρική αρετή.

Σ’ αυτόν τον τύμβο, σ’ αυτό το λιτό μνημείο του πάρκου Λιτοχώρου είναι στημένος ο θρόνος των ελεύθερων, των αδούλωτων, των ηρώων λιτοχωριτών. Το μεγάλο, το απροσμέτρητου αξίας «τίμημα της δόξας», το οποίο κατέβαλε το μικρό και ένδοξο Λιτόχωρο στον βωμό της ελευθερίας του ελλαδικού χώρου και ολόκληρης της ανθρωπότητας, δεν πρέπει να διαφεύγει της μνήμης μας. Κρίνεται σκόπιμο να φέρνουμε στη μνήμη τις θυσίες αίματος, μα προ πάντων να τις κάνουμε γνωστές στις σύγχρονες και επερχόμενες γενιές με τον πιο πειστικό τρόπο και την πιο αδιάψευστη γλώσσα των γεγονότων, η οποία επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την αλήθεια του μεγαλείου της ιστορίας μας.

28 Οκτωβρίου 1940. Ημέρα ιστορική, που αντιλάλησε η φωνή του ΟΧΙ, απάντηση στην ιταμή αξίωση του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού. Το Λιτόχωρο στάθηκε αντάξιο του ηρωικού παρελθόντος του, οι άντρες του ύψωσαν ψηλά τις καρδιές και ψηλά τις σημαίες, πολέμησαν με παράτολμο θάρρος και ύψιστη περιφρόνηση προς τον θάνατο και οι στρατιώτες του επανέλαβαν με συνέπεια την απάντησή τους που επαναλαμβάνεται από τα παλαιά τα χρόνια στις μεγάλες στιγμές της ιστορίας μας. Το ΟΧΙ των λιτοχωριτών στρατιωτών είναι η γνώριμη, η συμβολική φωνή τους που τη συντρόφευαν η πίστη στο δίκαιο του αγώνα, στις αιώνιες αξίες και τα ιδανικά της φυλής μας.

Τον βαρύτατο αυτό φόρο αίματος και θυσιών δεν θα πρέπει να τον αφήσουμε να τον καλύψει ο πέπλος της λήθης και της λησμονιάς, γιατί η λησμονιά αποτελεί ασέβεια και περιφρόνηση προς εκείνους τους αθώους οι οποίοι θυσιάστηκαν στον βωμό της τιμής και του καθήκοντος, προασπιζόμενοι τα όσια και τα ιερά της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης, τα οποία αποτελούν τα ύψιστα ιδανικά της φυλής και του γένους των Ελλήνων. Η γνώση των στρατευμένων παιδιών του Λιτοχώρου, που άφησαν την τελευταία τους πνοή στον πόλεμο κατά του μαύρου ιταλικού φασισμού, κρίνεται ιδιαίτερα διδακτική και απαραίτητη. Η γνώση της στρατιωτικής τους κατάστασης και η κατά το δυνατόν πλησιέστερη προσέγγιση των συνθηκών των πολεμικών επιχειρήσεων καθίσταται αναγκαία και προσθέτει νέες λαμπρές σελίδες στην ιστορία του Λιτοχώρου.

 

p     Εισαγωγικά στοιχεία

          Η εξιστόρηση των πολιτικοστρατιωτικών γεγονότων και η αφήγηση των συνθηκών, δράσεων και καταστάσεων του πολέμου 1940-1941, έχουν καταγραφεί με κάθε λεπτομέρεια. Συνοπτικά και χωρίς κρίσεις δίνεται ένα περίγραμμα των γεγονότων:

  • Πολιτικοστρατιωτική κατάσταση στα Βαλκάνια στις αρχές του 1939 και οι επεκτατικές βλέψεις της Ιταλίας.
  • Πολεμική οργάνωση της χώρας μας στις αρχές του 1939.
  • Κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία.
  • Μέτρα άμυνας του ελληνικού χώρου.
  • Η έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
  • Προσπάθειες δημιουργίας βαλκανικού μετώπου.
  • Διπλωματική και στρατιωτική κατάσταση την άνοιξη 1940.
  • Η επιζήτηση υπό της Ιταλίας αφορμών πολέμου.
  • Νέα μέτρα άμυνας του ελληνικού χώρου.
  • Η έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και οι επιχειρήσεις στην Ήπειρο και βορειοδυτική Μακεδονία (28 Οκτωβρίου – 13 Νοεμβρίου 1940).
  • Η ελληνική αντεπίθεση και η προέλαση του Στρατού στο βορειοηπειρωτικό έδαφος (14 Νοεμβρίου 1940 – 6 Ιανουαρίου 1941).

 

Πίνακας των νεκρών του Λιτοχώρου στον πόλεμο 1940 – 41

 

Βαθμός Ονοματεπώνυμο             (πατρώνυμο / μητρώνυμο) Έτος γέννησης Επάγγελμα Γραμματικές γνώσεις Ύψος (μ.)
Ανθ/γός Μπαλανίκας Νικόλαος  (Γεώργιος / Κορτέσα) 1915 Ιδιωτικός Υπάλληλος Στ΄          Γυμνασίου 1,72
Λοχίας Πειστικός Αναστάσιος  (Ιωάννης / Σουλτάνα) 1919 Επιπλοποιός Απόφοιτος      Δημοτικού 1,69
Δεκανέας Καρακίτσιος Μιχαήλ            (Νικόλαος / Βασιλική) 1910 Καφεπώλης Απόφοιτος  Δημοτικού 1,66
Στρ/της Παπαγεωργίου Απόστολος (Αναστάσιος / Μαρία) 1913 Εργάτης Δ΄ Δημοτικού 1,63
Στρ/της Γαβρής-Γαυρογεώργος Ιωάννης                           (Γεώργιος / Ελένη) 1910 Αγωγεύς Β΄ Δημοτικού 1,85
Στρ/της Αδαμόπουλος Γρηγόριος  (Ιωάννης / Γαρουφαλιά) 1911 Κτίστης Απόφοιτος Δημοτικού 1,64
Στρ/της Ζουρζούρας Κων/νος           (Αθανάσιος / Αναστασία) 1916 Ναυτικός Απόφοιτος Δημοτικού 1,64
Στρ/της Κυπαρισσάς Χρήστος (Κων/νος / Αικατερίνη) 1908 Αγωγεύς Β΄ Δημοτικού 1,60
Στρ/της Γραμματόσης Αθανάσιος (Κων/νος / Ακριβή) 1901 Υλοτόμος Απόφοιτος  Δημοτικού 1,67
Στρ/της Ζωγράφος Γρηγόριος  (Απόστολος / Ελένη) 1911 Αλιεύς Γ΄ Δημοτικού 1,63
Στρ/της Ζαχουδάνης Ιωάννης           (Νικόλαος / Μαρία) 1914 Εργάτης Γ΄ Δημοτικού 1,74
Στρ/της Φαργκάνης Αθανάσιος (Νικόλαος / Ευαγγελή) 1916 Υποδημα- τοποιός Απόφοιτος  Δημοτικού 1,54
Στρ/της Κρανιώτης Γεώργιος    (Αναστάσιος / Πατρώνα) 1905 Αγωγεύς Β΄ Δημοτικού 1,44
Στρ/της Γκιάτας Μιχαήλ              (Ιωάννης / Πελαγία) 1908 Σιδηροδρο-μικός υπάλ. Απόφοιτος    Δημοτικού 1,70
Ναύτης Γκουντέλιας Ιωάννης    (Γεώργιος / Ελένη) 1918 Βοηθός    σωφέρ Δ΄ Δημοτικού 1,67

 

  • Οι χειμερινές επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού και η μεγάλη εαρινή επίθεση των Ιταλών (7 Ιανουαρίου – 26 Μαρτίου 1941).
  • Η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας και το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου (27 Μαρτίου – 31 Μαΐου 1941).

Με την αδιάψευστη γλώσσα των αριθμών το Λιτόχωρο πρόσφερε, κατ’ αναλογία πάντοτε με τον πληθυσμό του, τα στρατευμένα παιδιά του που αντέταξαν την πιο σθεναρή άμυνα και την πιο δυνατή αντίσταση στις δυνάμεις του φασισμού και του ναζισμού. Συγκεκριμένα από στρατολογικής απόψεως: Οι Λιτοχωρίτες που γεννήθηκαν το έτος 1918, κατατάχτηκαν αρχικά εντός του 1939 και υπηρέτησαν συνεχώς μέχρι τη λήξη του πολέμου. Όσοι γεννήθηκαν το 1919, κατατάχτηκαν αρχικά εντός του 1940 και υπηρέτησαν συνεχώς μέχρι τη λήξη του πολέμου. Από τους γεννημένους το 1920, κατατάχτηκαν ορισμένοι με ατομική πρόσκληση, εντός των μηνών Ιανουαρίου – Απριλίου 1941, και υπηρέτησαν μέχρι τη λήξη του πολέμου.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον εμφανίζουν τα στοιχεία των εφέδρων (ήτοι, αυτών που είχαν ήδη εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις) και προσκλήθηκαν εντός του 1940 για μετεκπαίδευση, προεπιστράτευση και επιστράτευση. Από τους γεννημένους το 1900, επανακατατάχτηκε μόνον ορισμένος αριθμός εφέδρων, ενώ όλοι ανεξαιρέτως οι γεννημένοι από το 1901 μέχρι το 1917 κλήθηκαν και επιστρατεύτηκαν στον πόλεμο. Η πρόσκληση των εφέδρων εντός του 1940 ξεκίνησε τον Μάιο, συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε μέχρι τον Οκτώβριο. Η επανακατάταξη και η τήρηση υπό τα όπλα γινόταν για τη συμπλήρωση και την ενίσχυση των επιστρατευτικών αναγκών των μονάδων, αναλόγως της κατηγορίας των στρατευμένων: της ειδικότητας, του βαθμού, της κλάσης, της σωματικής ικανότητας, του όπλου ή σώματος, του επαγγέλματος και του τόπου κατοικίας. Όλοι οι επιστρατευθέντες θεωρήθηκαν ότι απολύθηκαν  την 1 Μαΐου 1941, με τη λήξη του πολέμου. Πάντως το εντυπωσιακό για τα σημερινά κριτήρια και δεδομένα είναι η στράτευση στον πόλεμο 1940-1941 ΟΛΩΝ ΑΝΕΞΑΙΡΕΤΩΣ των αντρών του Λιτοχώρου που γεννήθηκαν από το 1901 μέχρι και το 1919.

Τα στρατευμένα παιδιά του Λιτοχώρου στάθηκαν αντάξια των προσδοκιών του ελληνικού έθνους και έγραψαν τις ηρωικότερες σελίδες της ιστορίας των νεότερων χρόνων. Στις μάχες τα παλικάρια πότισαν το δέντρο της λευτεριάς με πολλούς τραυματίες και θύματα. Εκτός από τις ταλαιπωρίες και τις στερήσεις του μετώπου, πολλοί επέστρεψαν με αναπηρίες, τραύματα, ακρωτηριασμούς, κρυοπαγήματα, λοιμώδη και διάφορα νοσήματα (κυρίως φυματίωση) κ.ά. Στις απώλειες υγείας πολέμου η κωμόπολή μας πρόσφερε πλούσιο το μερίδιό της.

 

 

Εξιστόρηση των νεκρών του πολέμου

 

          Μπαλανίκας Νικόλαος

Υπηρέτησε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις από 20-6-1936 μέχρι 25-6-1938, ως έφεδρος Ανθυπασπιστής του Πεζικού. Την 22-3-1939 προήχθηκε στον βαθμό του έφεδρου Ανθυπολοχαγού και επανακατατάχτηκε για μετεκπαίδευση από 26-8-1939 μέχρι 20-10-1939. Μαζί με τους συγχωριανούς του, επίσης έφεδρους Αξιωματικούς, Κατσαμάκα Δημήτριο και Πατσαρίκα Ιωάννη, παρουσιάστηκε στο 65 Σύνταγμα Πεζικού τη 12-10-1940. Προωθήθηκε με την έναρξη των εχθροπραξιών στο 90 Σύνταγμα Πεζικού και έλαβε μέρος στις επιθετικές επιχειρήσεις προς κατάληψη του ορεινού όγκου Μόροβας-Ιβάν, μέσα στο αλβανικό έδαφος, κατά την αντεπίθεση του ελληνικού στρατού. Φονεύθηκε τη 15-11-1940 στην επιχείρηση για κατάληψη του υψώματος 1878 το οποίο βρίσκεται πλησίον των χωριών Άρζας-Νικολίτσε-Καζάν. Υπηρετούσε στο Νότιο Συγκρότημα του 90 Συντάγματος Πεζικού. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Υπολοχαγού, «ως φονευθείς εις το πεδίον της μάχης».

 

          Πειστικός Αναστάσιος

Κατατάχτηκε για να εκπληρώσει τη στρατιωτική του θητεία τη 2-3-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού και ονομάστηκε Δεκανέας την 1-6-1940. Τη 10-11-1940 μετατέθηκε στο 90 Σύνταγμα Πεζικού και προήχθηκε στο βαθμό του Λοχία. Πολέμησε με θάρρος στις μάχες που έδωσε η Μονάδα του για να αποκρούσει τη μεγάλη οργανωμένη εαρινή επίθεση των Ιταλών, μέσα στον Μάρτιο 1941, στην περιοχή Τρεμπεσίνας-Μπούμπεσι. Φονεύθηκε την 30-3-1941, ενώ υπηρετούσε στο 90 Σύνταγμα Πεζικού, στην περιοχή Μπούμπεσι του αλβανικού εδάφους, κατά την επιτυχή απόκρουση των επιθέσεων της Μεραρχίας ΚΑΛΙΑΡΙ των Ιταλών. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Επιλοχία.

 

          Καρακίτσιος Μιχαήλ

Εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις από 23-3-1931 μέχρι 14-6-1932, με τον βαθμό του Δεκανέα στο Πεζικό. Επανακατατάχτηκε την 5-10-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού και τη 19-12-1940 προωθήθηκε με τη Μονάδα του στην πρώτη γραμμή των επιχειρήσεων του μετώπου. Έλαβε μέρος και πολέμησε με ηρωισμό, τους μήνες Δεκέμβριο 1940, Ιανουάριο 1941, στις μάχες της περιοχής Κλεισούρας, μέσα στη βαρυχειμωνιά. Φονεύθηκε την 31-3-1941, ενώ υπηρετούσε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού, στην περιοχή Τρεμπεσίνας του αλβανικού εδάφους, κατά την απόκρουση των επιθετικών επιχειρήσεων της ιταλικής Μεραρχίας ΠΙΝΕΡΟΛΟ, στη μεγάλη εαρινή επίθεση των Ιταλών. Μεταθανατίως προήχθηκε στο βαθμό του Λοχία.

 

          Παπαγεωργίου Απόστολος

Αρχικά υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο Πεζικό από 17-4-1934 μέχρι 23-6-1935. Επανακατατάχτηκε ως έφεδρος για μετεκπαίδευση από 25-6-1940 μέχρι 26-7-1940. Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και την προκήρυξη της γενικής επιστράτευσης, κατατάχτηκε την 30-10-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού. Πολέμησε με αυταπάρνηση στις μάχες που έδωσε η Μονάδα του για την απώθηση των Ιταλών πέραν των συνόρων και την προέλαση εντός του βορειοηπειρωτικού εδάφους. Στις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού από 13 μέχρι 23 Δεκεμβρίου 1940, μέσα στον δριμύ χειμώνα, έλαβε μέρος στις επιθέσεις εναντίον Κλεισούρας και Σεβρανίν. Τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη Βαρυπόμπης-Κούκιαρι, κοντά στην Κλεισούρα, και μεταφέρθηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Την 23-12-1940 «απέθανεν εκ πολεμικών πολλαπλών τραυμάτων προσώπου και αριστεράς χειρός» και μεταθανατίως προήχθηκε σε Δεκανέα, «ως αποβιώσας εν πολέμω».

 

          Γαβρής-Γαυρογεώργος Ιωάννης

Υπηρέτησε τη βασική στρατιωτική του θητεία από 3-3-1931 μέχρι 10-5-1932, στο πεζικό ως στρατιώτης ειδικότητας βοηθού προμηθευτού. Κατατάχτηκε πάλι ως έφεδρος στο 16 Σύνταγμα Πεζικού την 5-10-1940 και με την έναρξη του πολέμου πολέμησε με σθένος και ηρωισμό σε όλες τις επιχειρήσεις της Μονάδας του. Φονεύθηκε τη 12-1-1941, ενώ υπηρετούσε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού, κατά την προσπάθεια για απόκρουση της ιταλικής εχθρικής αντεπίθεσης στα υψώματα των χωριών Ποντγκοράνης και Μπάλι της Κλεισούρας. Η Κλεισούρα ήταν σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος και στρατηγικό σημείο και από 7-1-1941 ο ελληνικός στρατός διεξήγαγε επιθέσεις και αγωνίστηκε ισχυρώς για την κατάληψή της. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα.

 

          Αδαμόπουλος Γρηγόριος

Εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις στο Πεζικό με ειδικότητα βοηθός προμηθευτής, από 7-10-1932 μέχρι 7-2-1933. Υπηρέτησε μειωμένη εκγύμναση, ως πρεσβύτερος γιος πολύτεκνης οικογένειας με 8 τέκνα. Ως έφεδρος επανακατατάχτηκε την 25-8-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού και παρέμεινε υπό τα όπλα μέχρι την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης. Τη 10-11-1940 μετατέθηκε στο 90 Σύνταγμα Πεζικού. Πολέμησε με θάρρος στις επιθετικές επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού προς τις περιοχές Κλεισούρας-Τρεμπεσίνας-Μπούμπεσι από 7 μέχρι 25 Ιανουαρίου 1941. Φονεύθηκε την 21-1-1941, ενώ υπηρετούσε στο 90 Σύνταγμα Πεζικού, στα υψώματα του Κιάφε Σοφιούτ, κατά την απόκρουση σφοδρής αντεπίθεσης που ενήργησε ο εχθρός (ιταλικές Μεραρχίες ΤΖΟΥΛΙΑ και ΛΥΚΟΙ ΤΟΣΚΑΝΗΣ) προς κατάληψη των υψωμάτων. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα «ως φονευθείς εν πολέμω».

 

          Ζουρζούρας Κωνσταντίνος

Υπηρέτησε από 22-3-1937 μέχρι 11-1-1939 τη βασική στρατιωτική θητεία, ως στρατιώτης Πεζικού, με ειδικότητα λοιπού οπλίτη. Με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και την προκήρυξη της γενικής επιστράτευσης, κατατάχτηκε την 30-10-1940 ως έφεδρος στο 16 Σύνταγμα Πεζικού. Στις επιθετικές επιχειρήσεις του 16 Συντάγματος Πεζικού, έλαβε μέρος με ηρωισμό από 7-1-1941 στις περιοχές Κλεισούρας-Τρεμπεσίνας-Μπούμπεσι. Φονεύθηκε την 21-1-1941, στην κορυφογραμμή Ψάρι-ύψωμα 1060, πλησίον του χωριού Μπάλι επί αλβανικού εδάφους. Το Μπάλι βρίσκεται 11 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κλεισούρας και η Μονάδα του ενεργούσε κατά της ιταλικής Μεραρχίας ΣΙΕΝΑ, υπό συνεχή αεροπορικό βομβαρδισμό του εχθρού και βολές του πυροβολικού.

 

          Κυπαρισσάς Χρήστος

Κατατάχτηκε την 3-9-1929 με έτος γέννησης το 1908, απολύθηκε αυθημερόν ως ανήλικος και τελικά εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις από 3-3-1931 μέχρι 4-7-1931 ως στρατιώτης Πεζικού, ειδικότητας ακροβολιστού. Υπηρέτησε μειωμένη θητεία, ως υιός γυναικός χήρας και μεταφέρθηκε στους γεννημένους το έτος 1910. Επανακατατάχτηκε την 5-10-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού. Πολέμησε με θάρρος σε όλες τις επιχειρήσεις της Μονάδας του στις περιοχές Κλεισούρας-Τρεμπεσίνας-Μπούμπεσι. Φονεύθηκε την 22-1-1941, ενώ υπηρετούσε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού, κατά την επίθεση στο ύψωμα 1260 της Τρεμπεσίνας, πλησίον του χωρίου Άρτζα ντι Σόττο, όπου η Μονάδα του συνάντησε αντίσταση της ιταλικής Μεραρχίας  ΣΙΕΝΑ. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα.

 

          Γραμματόσης Αθανάσιος

Εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις από 2-7-1920 μέχρι 31-12-1923 στο Πυροβολικό. Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου κατατάχτηκε ως έφεδρος στο X Συγκρότημα Πυροβολικού την 30-10-1940 και μετατέθηκε στις μάχες του αλβανικού μετώπου στο XV Σύνταγμα Ορειβατικού Πυροβολικού. Έλαβε μέρος με ηρωισμό στις επιθέσεις του ελληνικού στρατού στις περιοχές Κλεισούρας-Τρεμπεσίνας-Μπού­μπεσι. Φονεύθηκε την 23-1-1941 στα υψώματα Μάλι Σεβράνιτ, πλησίον του χωρίου Σεβράνι, το οποίο απέχει 16 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Πρεμετής. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα «ως αποβιώσας εν πολέμω».

 

          Ζωγράφος Γρηγόριος

Υπηρέτησε τη βασική στρατιωτική του υποχρέωση από 22-3-1932 μέχρι 26-5-1933 στο ορεινό Πυροβολικό, ως στρατιώτης ημιονηγός. Κλήθηκε ως έφεδρος και υπηρέτησε από 1-9-1939 μέχρι 3-10-1939. Επανακατατάχτηκε ως έφεδρος την 25-8-1940 στο X Συγκρότημα Πυροβολικού και παρέμεινε υπό τα όπλα και μετά την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης. Πολέμησε με θάρρος στις επιθετικές επιχειρήσεις της Μονάδας του στον Βόρειο Τομέα (Κορυτσάς), από 7 μέχρι 25 Ιανουαρίου 1941. Τραυματίστηκε σοβαρά την 25-1-1941, ενώ υπηρετούσε στην Xβ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού, στην περιοχή Ντομπρένι και του υψώματος 1284, κοντά στο χωρίο Μπουράνι, σε αντεπίθεση της ιταλικής Μεραρχίας ΠΙΕΜΟΝΤΕ, υποστηριζόμενης και υπό Πυροβολικού. Μεταφέρθηκε στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, όπου απεβίωσε την 4-2-1941 «πάσχων εκ πολεμικού τραύματος τυφλού του μετώπου».

 

          Ζαχουδάνης Ιωάννης

Εκπλήρωσε τη βασική στρατιωτική θητεία του από 5-5-1935 μέχρι 5-9-1936 ως στρατιώτης Πεζικού, ειδικότητας Πολυβολητού. Ως έφεδρος κλήθηκε για μετεκπαίδευση και υπηρέτησε από 25-5-1940 μέχρι 7-7-1940. Με την προκήρυξη της γενικής επιστράτευσης επανακατατάχτηκε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού την 30-10-1940. Έλαβε μέρος με ηρωισμό σε όλες τις επιθετικές επιχειρήσεις της Μονάδας του από 7 μέχρι 25 Ιανουαρίου 1941, προς Κλεισούρα-Τρεμπεσίνα- Μπούμπεσι. Φονεύθηκε τη 17-2-1941, ενώ υπηρετούσε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού, μεταξύ των υψωμάτων 717 και 731, πλησίον του χωρίου Σπι Καμαράτε 2 χιλιόμετρα νοτίως του Μπούμπεσι, στο όρος Τρεμπεσίνα.  Η δράση τής έναντι εχθρικής ιταλικής Μεραρχίας ΜΠΑΡΙ, της αεροπορίας και του πυροβολικού υπήρξε ζωηρή. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα.

 

          Φαργκάνης Αθανάσιος

Υπηρέτησε το στρατιωτικό του καθήκον από 1-4-1938 μέχρι 30-1-1940, ως στρατιώτης Πεζικού, ειδικότητας λοιπού οπλίτη. Επανακατατάχτηκε ως έφεδρος την 29-10-1940 στο 16 Σύνταγμα Πεζικού και την 30-10-1940 μετατέθηκε στο X Ορεινό Χειρουργείο. Πρόσφερε τις υπηρεσίες σε όλες τις μετακινήσεις και σταθμεύσεις της Μονάδας του, ήτοι διαδοχικά: Αμμούδα (Νεστορίου), Μοσχόπολη, Οσόγια και Κάτω Μογκλίτσα στο αλβανικό έδαφος. Στις δραστηριότητες και επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού από 13 Φεβρουαρίου 1941 στον Βόρειο Τομέα (Κορυτσάς), με ηρωισμό υπηρέτησε στις διακομιδές των τραυματιών. Τραυματίστηκε σοβαρά στα υψώματα Μάλι Κομγιάνιτ, ενώ υπηρετούσε στο X Ορεινό Χειρουργείο, κατά τη διακομιδή τραυματιών, από τη δράση πυροβολικού της ιταλικής Μεραρχίας ΦΟΡΛΙ. Μεταφέρθηκε στο Πρόσκαιρο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κορυτσάς, όπου απεβίωσε την 23-2-1941 «εξ εμπεπλεγμένου κατάγματος δεξιού βραχίονος, πολλαπλών τραυμάτων αμφοτέρων γονάτων και ακρωτηριασμού δεξιού βραχίονος». Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα.

 

          Κρανιώτης Γεώργιος

Κατατάχτηκε αρχικά τη 10-3-1925, με έτος γέννησης το 1905, υπηρέτησε μέχρι 7-12-1925 και απολύθηκε με προσωρινή αναβολή ως ανήλικος. Κατατάχτηκε ξανά τη 13-4-1926, με έτος γέννησης 1906, και απολύθηκε τη 15-4-1926 πάλι με προσωρινή αναβολή ως ανήλικος. Τελικά υπηρέτησε με τους γεννημένους το 1910 από 3-3-1931 μέχρι 5-5-1932, στο Πεζικό ως στρατιώτης ειδικότητας προμηθευτού οπλοπολυβόλου. Πριν την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου παρουσιάστηκε την 5-10-1940 ως έφεδρος στο 16 Σύνταγμα Πεζικού και πολέμησε σε όλες τις μάχες της Μονάδας του. Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις για την απόκρουση της μεγάλης εαρινής επίθεσης των Ιταλών (9-15 Μαρτίου 1941). Φονεύθηκε τη 15-3-1941, ενώ υπηρετούσε στο 16 Σύνταγμα Πεζικού, στο ύψωμα Κιάφε Λούζιτ πλησίον του χωρίου Μαζιάνι, στο όρος Τρεμπεσίνα, εξαιτίας του σφοδρού πυρός πυροβολικού της Μεραρχίας ΠΙΝΕΡΟΛΟ των Ιταλών. Μεταθανατίως προήχθηκε στον βαθμό του Δεκανέα ως «φονευθείς εν πολέμω».

 

          Γκιάτας Μιχαήλ

Εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις στο Πολεμικό Ναυτικό, από 6-4-1929 μέχρι 26-9-1930, ως ναύτης με ειδικότητα πυροβολητής. Ως έφεδρος μεταφέρθηκε στην εφεδρεία του Στρατού Ξηράς. Με την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης κατατάχτηκε την 30-10-1940 στο 4 Τάγμα Σιδηροδρόμων και μετατέθηκε στον Λόχο Λυομένων Γεφυρών. Τον Απρίλιο του 1941, η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, η αποχώρηση από την Αλβανία και η συνθηκολόγηση, τον έτυχαν να υπηρετεί στην Αττική στην περιοχή Βίλλια. Ήδη οι Συμμαχικές Δυνάμεις είχαν συμπτυχθεί, εκκένωσαν τις θέσεις τους και επιβιβάζονταν για αναχώρηση, ενώ τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν την Αθήνα και τον Πειραιά. Απεβίωσε την  24-4-1941 στην Αθήνα, κατά τη διαδρομή οδικώς από Βίλλια προς Άγιο Ιωάννη Ρέντη, λόγω μεταστάθμευσης του Λόχου Λυομένων Γεφυρών. Ο θάνατός του προήλθε «εκ κακού χειρισμού οδηγού αγγλικού αυτοκινήτου, κατά την υποχώρησιν τούτων», όταν το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα αποχωρούσε από την Αττική.

 

          Γκουντέλιας Ιωάννης

Κατατάχτηκε και εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις στο Πολεμικό Ναυτικό, από 4-10-1939 ως ναύτης με ειδικότητα θερμαστού. Υπηρετούσε στο καταδρομικό ΕΛΛΗ και διασώθηκε τη 15-8-1940, όταν το πλοίο στο λιμάνι της Τήνου, κατά τη θρησκευτική εορτή, δέχτηκε άνανδρο τορπιλισμό από ιταλικό υποβρύχιο και βυθίστηκε. Παρότι οι ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού θεωρήθηκαν ότι απολύθηκαν στο σύνολό τους την 24-4-1941, ο ίδιος ακολούθησε εθελοντικά τον Στόλο στη σύσσωμη αποδημία του το 1941 στη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια. Επάνδρωσε μονάδες του ελληνικού στόλου που μάχονταν στο πλευρό των Συμμάχων στη Μεσόγειο. Την 26-7-1942 μετατέθηκε στο νεότευκτο αντιτορπιλικό ΑΔΡΙΑ, το οποίο με τον κυβερνήτη του Ι. Τούμπα ανέπτυξε πλούσια δράση στις επιχειρήσεις. Φονεύθηκε την 22-10-1943, όταν το πλοίο κατά την εκτέλεση αποστολής στην περιοχή της Καλύμνου προσέκρουσε σε νάρκη. (Το ταξίδι επιστροφής του ΑΔΡΙΑ στην Αλεξάνδρεια είναι από τις ηρωικότερες στιγμές της ναυτικής ιστορίας μας). Με την ευψυχία του κράτησε ψηλά τη σημαία της ναυτικής παράδοσης του Λιτοχώρου.

 

      Επίλογος

Η δημοκρατία, η λευτεριά, οι μεγάλες ηθικές αξίες της ζωής και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου είναι τα ιδανικά για τα οποία προμάχησαν οι λιτοχωρίτες στρατιώτες την 28 Οκτωβρίου 1940. Όπλα τους ήταν η αίσθηση του χρέους προς την πατρίδα, η ασυγκράτητη τόλμη, η μέχρις αυτοθυσίας συνειδητή φιλοπατρία και το ασίγαστο πάθος προς τον θάνατο, τελευταία προσφορά στην ιστορική γη μας.

Η ιστορία του Λιτοχώρου είναι «έμπλεος» από υπέρτατες θυσίες και ολοκαυτώματα. Η ιδέα του έθνους και της πατρίδας – με την ορθή και δημοκρατική της μορφή – στάθηκε από τα παλαιά χρόνια η ηθική αρματωσιά μας. Αυτή ενέπνευσε και δυνάμωσε τα στρατευμένα παιδιά μας στον πόλεμο του ’40. Αυτή βροντολάλησε ξανά το ΟΧΙ με την ηρωική Εθνική Αντίσταση στην Κατοχή.

Ας ευχηθούμε, ας προσευχηθούμε, αλλά και ας προσπαθήσουμε να θυμόμαστε και να γνωρίζουμε τα όσα δεινά υπέστη ο τόπος μας κατά την τραγική εκείνη περίοδο και να συμπληρώσουμε την εποποιία του 1940-41 με 3 ακόμα λέξεις: ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ.

Για τη συγγραφή της παρούσης εργασίας χρησιμοποίησα στοιχεία των αρμόδιων στρατιωτικών υπηρεσιών.

 

 

                 

 

 

                        

 

 

 

 

Μαζί με το “ΟΧΙ”, είναι καιρός να κατανοήσουμε την αξία και του “ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ, ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ”. Το μικρό αφιέρωμα ολοκληρώνει μια μουσική αφήγηση των σημαντικότερων στιγμιότυπων του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, στην Ελλάδα. Η “Καταχνιά”, ένα κορυφαίο δημιούργημα σε στίχους του Κώστα Βίρβου, μουσική του Χρήστου Λεοντή, κείμενα του Νικηφόρου Βρεττάκου, αφήγηση του Δημήτρη Μυράτ, ερμηνείες των Στέλιου Καζαντζίδη, Μαρινέλλα και Χορωδίας της Κορίνθου. Το εξώφυλλο του δίσκου που κυκλοφόρησε το 1964 φιλοτέχνησε ο επίσης κορυφαίος Σπύρος Βασιλείου. Η “Καταχνιά” πράγματι καταγράφει την Κατοχή, την Αντίσταση, την Απελευθέρωση, και αποτελεί -ίσως- παγκόσμια μοναδικότητα: το τραγούδι να αποτυπώνει με τόση ακρίβεια τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.

“Κ  Α  Τ  Α  Χ  Ν  Ι  Α”

Ζήτω η 28η Οκτωβρίου 1940
και η 30η Μαΐου 1941
και η 7η Ιουνίου 1942
και η 25η Νοεμβρίου 1942
και η 12η Οκτωβρίου 1944